Tôi vẫn hay nhớ về cái Tết năm ấy, khi cả nhà quây quần bên mâm cơm, và bà ngoại tôi lặng lẽ thắp nén hương trước bàn thờ gia tiên. Ánh lửa lập lòe, khói hương bay là là, bà quay sang tôi – lúc đó mới hai mươi tuổi, đang bồng bột với những ý tưởng “hiện đại” – rồi hỏi: “Con ơi, sau này con có làm bàn thờ cho bà không?” Tôi ngập ngừng, vì hồi ấy, tôi nghĩ thờ cúng là chuyện của người lớn tuổi, còn mình thì bận rộn với công việc, bạn bè, và những chuyến du lịch xa xôi. Bây giờ, sau bao năm lăn lộn, tôi nhận ra câu hỏi ấy không chỉ là về một chiếc bàn gỗ cũ kỹ, mà là về việc giữ gìn cội nguồn trong dòng đời hối hả. Hôm nay, ngồi viết những dòng này, tôi muốn tâm sự với bạn: bàn thờ gia tiên có bắt buộc không? Từ góc nhìn truyền thống, nó như một sợi dây thiêng liêng không thể đứt; còn với hiện đại, nó lại là lựa chọn từ trái tim. Hãy cùng tôi khám phá nhé, như hai người bạn đang nhâm nhi cà phê cuối tuần.
Góc Nhìn Truyền Thống: Bàn Thờ Gia Tiên Là Nợ Tình, Không Phải Gánh Nặng
Bạn có bao giờ tự hỏi, tại sao từ bao đời nay, người Việt mình vẫn giữ phong tục thờ cúng tổ tiên? Với tôi, lớn lên ở một ngôi làng nhỏ ven sông Hồng, bàn thờ gia tiên không phải thứ xa xỉ hay bắt buộc theo luật lệ, mà là cách để trả ơn những người đi trước. Các cụ ngày xưa dạy rằng, “Sinh tồn nhờ tổ tiên, sống còn nhờ dòng họ.” Đó là lý do mà hầu như mọi nhà Việt đều có một góc nhỏ trang nghiêm ấy – dù nghèo khó đến đâu, cũng phải có bát hương, ảnh thờ, và những nén hương ngày rằm.
Theo truyền thống, thờ cúng không chỉ là nghi thức, mà là biểu hiện của lòng hiếu thảo – một trong Tứ Đức của dân tộc ta. Tôi nhớ ông nội tôi kể, hồi kháng chiến, gia đình ông phải chạy nạn, bàn thờ được gói gọn trong chiếc giỏ tre, nhưng chưa bao giờ bỏ lại. “Vì nếu quên tổ tiên, con cháu sẽ lạc lối,” ông nói, giọng trầm buồn. Và đúng vậy, những dịp giỗ chạp, Tết Nguyên Đán, bàn thờ trở thành nơi cả nhà sum họp, kể chuyện xưa, khóc cười lẫn lộn. Nó nhắc nhở rằng, chúng ta không cô đơn; tổ tiên vẫn ở đó, che chở, phù hộ.
Nhưng có bắt buộc không? Trong mắt các cụ, thì có chứ. Không phải vì sợ “trời phạt,” mà vì đó là đạo lý làm người. Nếu bỏ qua, bạn có thấy lòng mình trống rỗng không? Tôi từng chứng kiến một người anh họ, sau khi về thành phố làm việc, dần quên mất ngày giỗ bà. Rồi một ngày, anh ấy gọi cho tôi, giọng nghẹn ngào: “Em ơi, anh thấy thiếu thiếu gì đó.” Đó chính là khoảng trống tinh thần mà truyền thống lấp đầy. Vậy nên, nếu bạn đang do dự, hãy thử thắp một nén hương – không cầu xin, chỉ để cảm nhận sự bình yên ấy.
Góc Nhìn Hiện Đại: Lựa Chọn Tự Do, Nhưng Vẫn Giữ Lửa Ấm Áp
Bây giờ, chuyển sang góc nhìn của chúng ta – thế hệ trẻ, với cuộc sống bận rộn, di cư tứ xứ, và những giá trị cá nhân ngày càng mạnh mẽ. Liệu bàn thờ gia tiên có còn bắt buộc? Với tôi, câu trả lời là không, nhưng nó vẫn đáng để có một vị trí trong tim. Hồi mới lập gia đình, chồng tôi – một kỹ sư IT gốc miền Nam – bảo: “Anh không mê tín, sao phải làm bàn thờ? Mình sống tốt là tổ tiên vui rồi.” Tôi cười, nhưng trong lòng hơi buồn. Chúng tôi cãi nhau một trận nhỏ, rồi quyết định thử: làm một bàn thờ mini, chỉ với ảnh cha mẹ hai bên, đặt trên kệ sách ở góc phòng khách. Không hoa hoè, không lễ lạt rườm rà, chỉ thắp hương cuối tuần và kể chuyện cho con nghe.
Hiện đại hóa phong tục như vậy, tôi thấy nó gần gũi hơn bao giờ hết. Nhiều bạn trẻ tôi biết chọn cách “thờ cúng tinh thần” – qua những chuyến về quê thăm mộ, hoặc viết nhật ký tri ân tổ tiên trên mạng xã hội. Có người thì dùng app nhắc nhở ngày giỗ, gửi hoa tươi qua shipper. Bạn nghĩ sao? Có phải thờ cúng ngày nay không cần vật chất, mà cần sự chân thành từ trái tim? Theo tôi, đúng vậy. Trong xã hội mà mọi thứ đều nhanh chóng, bàn thờ gia tiên trở thành “ốc đảo” giúp ta chậm lại, suy ngẫm về nguồn cội giữa guồng quay công việc và mạng xã hội.
Dĩ nhiên, không phải ai cũng dễ dàng. Với những người vô thần hay theo đạo khác, việc bắt buộc làm bàn thờ có thể tạo áp lực. Tôi từng trò chuyện với một chị bạn theo Công giáo, chị bảo: “Chị cầu nguyện Chúa, nhưng vẫn giữ ảnh ông bà trên bàn làm việc – đó là cách chị nối kết.” Thấy chưa, truyền thống và hiện đại không đối lập; chúng có thể hòa quyện, miễn là xuất phát từ yêu thương.
Chia Sẻ Kinh Nghiệm: Làm Sao Để Bắt Đầu, Nếu Bạn Muốn?
Nói đến đây, bạn có đang băn khoăn: “Mình nên làm bàn thờ gia tiên không, và làm thế nào?” Hãy để tôi chia sẻ kinh nghiệm thực tế nhé. Đầu tiên, đừng ép mình theo khuôn mẫu. Nếu nhà chật, một góc tường với khung ảnh đơn giản là đủ. Tôi hay dùng hoa tươi thay vì nhang hóa chất, vừa thơm vừa thân thiện với môi trường. Mỗi sáng, dành 5 phút lau chùi, thì thầm vài lời – như kể về ngày hôm nay của con cái. Con tôi giờ đã 7 tuổi, và thằng bé thích “nói chuyện” với ông bà qua bàn thờ; điều đó làm tôi xúc động lắm.
Còn nếu bạn chọn không làm? Cũng ổn thôi, miễn là giữ lòng hiếu thảo bằng cách khác: gọi về cho bố mẹ thường xuyên, dạy con biết ơn nguồn cội. Tôi có một người em họ sống ở nước ngoài, không có bàn thờ, nhưng hàng năm về Việt Nam, nó lại tổ chức bữa ăn gia đình lớn – và mọi người đều cảm nhận được sự hiện diện của tổ tiên qua những câu chuyện cười đùa.
Kết Luận: Bàn Thờ Hay Không, Quan Trọng Là Trái Tim
Viết đến đây, tôi chợt nghĩ, bàn thờ gia tiên có bắt buộc không? Không, nếu “bắt buộc” nghĩa là gò ép; nhưng có, nếu nó là cách bạn chọn để nuôi dưỡng tâm hồn. Từ truyền thống, nó là sợi chỉ đỏ nối quá khứ; từ hiện đại, nó là lựa chọn tự do mang lại bình an. Với tôi, sau bao năm, bàn thờ nhỏ xinh ấy đã trở thành người bạn đồng hành, giúp tôi vững vàng hơn giữa những biến cố cuộc đời.
Bạn thì sao? Đã bao giờ bạn dừng lại, nghĩ về tổ tiên mình chưa? Nếu có câu chuyện riêng, hãy chia sẻ với tôi nhé – qua comment hay tin nhắn, tôi mong được lắng nghe lắm. Chúc bạn và gia đình luôn tìm thấy sự ấm áp, dù theo cách nào đi nữa!